2019 “το έπος του Ερωτόκριτου και η επίδραση του στους Κρητικούς”

ΤΟ ΈΠΟΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΌΚΡΙΤΟΥ, ΚΑΙ Η ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΚΡΗΤΙΚΟΎΣ

Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης

Δυο λόγια για το βιβλίο και τον συγγραφέα

To 2019 η περιφέρεια Κρήτης το έχει χαρακτηρίσει σαν «έτος Ερωτόκριτου», και έχουν προγραμματιστεί για φέτος να γίνουν διάφορες εκδηλώσεις σε διάφορα μέρη της Κρήτης.
Οι εκδηλώσεις αυτές θα έχουν ομιλίες με θέματα επηρεασμένα από τον Ερωτόκριτο, όπως μαντινάδες στο ύφος του Ερωτόκριτου, και εικαστικά διάφορα.

Αφορμή λοιπόν δοθείσης θα κάνουμε και εμείς μια αναφορά στο βιβλίο αυτό του Ερωτόκριτου, που κατάφερε και είχε τεράστια απήχηση και επίδραση στον Κρητικό πληθυσμό.

Ο Ερωτόκριτος είναι ποίημα έμμετρο, επικό δράμα και γράφτηκε ανάμεσα στα 1590 και 1610, και χαρακτηρίστηκε από τα κορυφαία έργα της εποχής. Το έργο είναι εξαίρετης ποιητικής ομορφιάς, πλήρες κρητικών ιδιωματισμών. Σχετικά με τον συγγραφέα του Ερωτόκριτου Βιτζέντζο Κορνάρο, θα αναφέρουμε ότι ήταν Κρητικός, αφού γεννήθηκε και έζησε στη Σητεία περίπου το 1600 όπου υπάρχει και το πατρικό του, ( και στα χωριά Τραπεζόντα και Πισκοκέφαλο), χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία.

Έμεινε εκεί σε αυτά τα μέρη ένα διάστημα και μετά πήγε στο Ηράκλειο. Βέβαια υπάρχουν και μελετητές που υποστηρίζουν ότι ο Βιτζέντζος Κονάρος έζησε στην Βενετία. Το όνομα Βιτσέντζος είναι Ενετικό δηλαδή Ιταλικό όνομα, ίσως είναι το μοναδικό σε ‘Έλληνα, αλλά εικάζεται πως μπορεί και να τον βάφτισε κάποιος Ενετός και τον έβγαλε «Βιτσέντζο», που είναι το αντίστοιχο Βικέντιος, αλλα στα Ιταλικά σημαίνει κατι σαν το Βαγγέλης!

Η ιστορία της ελληνικής τυπογραφίας αρχίζει το 1465 με κείμενα που άρχισαν να τυπώνονται από τον Ενετό Αντώνιο Βόρτολι. Μέχρι το 1700 το βιβλίο του Ερωτόκριτου κυκλοφορούσε σε χειρόγραφα, και το 1713 ο Αντόνιο Βόρτολι, ψάχνοντας για αξιόλογα χειρόγραφα, βρήκε και το χειρόγραφο έργο του Ερωτόκριτου και το τύπωσε, με πρώτη έκδοση το 1713, όπου είχε 10.000 δεκαπεντασύλλαβους στίχους . Φυσικά το βιβλίο αμέσως εξαντλήθηκε, και έκτοτε έγιναν διάφιρεας επανεκδόσεις από τον Βόρτολι, όπως εκείνη το 1737. Ακολουθούν μια σειρά από βελτιωμένες εκδώσεις, όπως εκείνη του Ξανθουδίδη το 1915, και το 1948 με τον Γιώργο Σεφέρη.

Η ιστορία όμως αυτή του Ερωτόκριτου, δεν έχει να μας βγάλει στην επιφάνεια μόνο πάμπολλες ψυχικές αρετές, όπως θα αναφέρουμε παρακάτω, αλλά η όλη ιστορία θεωρείται αριστούργημα, απαράμιλλης ομορφιάς, πλήρες καλολογικών στοιχείων, καθώς και στοιχεία πολιτισμού στη Κρήτη, την εποχή του μεσαίωνα, που η βαρβαρότητα και οι πόλεμοι χαρακτήριζαν τους περισσότερους λαούς.

Η ιστορία του Ερωτόκριτου σε σύντομη περίληψη!

Ο «Ερωτόκριτος» είναι η ιστορία δυο νέων, του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, η αγάπη των οποίων αποδείχτηκε πιο δυνατή μέσα από αντίξοες συνθήκες, ακόμα και μέσα από τη διαφορετική κοινωνική καταγωγή τους, αφού η Αρετούσα ήταν βασιλοπούλα, ενώ ο Ερωτόκριτος γιος κάποιου συμβούλου του βασιλιά.

Η υπόθεση διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα, ωστόσο, ο κόσμος που απεικονίζει δεν ανταποκρίνεται σε κάποια συγκεκριμένη ιστορική πραγματικότητα. Μαζί με τις αρχαιοελληνικές αναφορές, εμφανίζονται αναχρονισμοί και διάφορα στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως για παράδειγμα η κονταρομαχία. Ο βασιλιάς της Αθήνας Ηράκλης μαζί με τη σύζυγό του αποκτούν ύστερα από πολλά χρόνια γάμου μια κόρη, την Αρετούσα. Αυτή την όμορφη βασιλοπούλα ερωτεύεται ο γιος του πιστού συμβούλου του βασιλιά, Ερωτόκριτος.

Δεν μπορεί όμως να φανερώσει τον έρωτά του, και για αυτό το λόγο πηγαίνει κάτω από το παράθυρό της τα βράδια, της κάνει καντάδες και της τραγουδά. Η κοπέλα αρχίζει να ερωτεύεται τον άγνωστο τραγουδιστή που της κάνει καντάδα. Ο Ηράκλης, όταν μαθαίνει για τον τραγουδιστή, του στήνει ενέδρα προκειμένου να τον συλλάβει. Ο Ερωτόκριτος τότε μαζί με τον αγαπημένο του φίλο σκοτώνει τους στρατιώτες του βασιλιά. Συνειδητοποιώντας ότι ο έρωτάς του δεν θα οδηγηθεί πουθενά, ταξιδεύει στη Χαλκίδα για να ξεχάσει την κοπέλα. Εκείνη την περίοδο, ο πατέρα του αρρωσταίνει και όταν η Αρετούσα τον επισκέπτεται, βρίσκει στο δωμάτιο του Ερωτόκριτου μια ζωγραφιά με εκείνη και τους στίχους που της τραγουδούσε. Ο Ερωτόκριτος επιστρέφει κι ανακαλύπτει ότι η ζωγραφιά του δεν είναι εκεί, και ούτε οι στίχοι των τραγουδιών. Μαθαίνει δε, ότι μόνο η Αρετούσα τους είχε επισκεφτεί. Καταλαβαίνει ότι αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του, και ότι μπορεί η ζωή του να είναι σε κίνδυνο. Παραμένει στο σπίτι του προσποιούμενος ασθένεια και η Αρετούσα του στέλνει για περαστικά ένα καλάθι με μήλα, θέλοντας να του δείξει ότι ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του.

Ο βασιλιάς οργανώνει κονταροχτύπημα για να διασκεδάσει την κόρη του, όπου λαμβάνουν μέρος πολλά αρχοντόπουλα από όλον τον γνωστό κόσμο. Νικητής είναι ο Ερωτόκριτος. Εκείνος με την Αρετούσα αρχίζουν να συναντιούνται κρυφά στο παράθυρό της. Η κοπέλα παρακινεί τον Ερωτόκριτο να τη ζητήσει σε γάμο από τον πατέρα της. Ο βασιλιάς όμως, εξοργισμένος τον εξορίζει. Διάφορα προξενιά φτάνουν για την Αρετούσα που εκείνη αρνείται.

Αρραβωνιάζεται στα κρυφά τον Ερωτόκριτο, πριν αυτός εγκαταλείψει την πόλη. Ο βασιλιάς τη φυλακίζει μαζί με την πιστή παραμάνα της. Τρία χρόνια αργότερα, όταν οι Βλάχοι πολιορκούν την Αθήνα, εμφανίζεται ο Ερωτόκριτος μεταμφιεσμένος. Σε μια μάχη σώζει τη ζωή του βασιλιά αλλά ο ίδιος τραυματίζεται. Ο βασιλιάς για να τον ευχαριστήσει του προσφέρει σύζυγο την κόρη του. Η Αρετούσα αρνείται να δεχτεί να τον παντρευτεί Ο Ερωτόκριτος τη δοκιμάζει με ερωτήσεις για να επιβεβαιώσει την πίστη της και τελικά της αποκαλύπτεται λύνοντας τα μαγικά που τον είχαν μεταμορφώσει. Ο βασιλιάς αποδέχεται να παντρευτεί το ζευγάρι, συμφιλιώνεται με τον Ερωτόκριτο και τον πατέρα του και ο Ερωτόκριτος ανεβαίνει στο θρόνο της Αθήνας.

Η μελοποίηση του Ερωτόκριτου

Ο Ερωτόκριτος σαν ποίημα τραγουδιόταν συνήθως με δυο διαφορετικούς τρόπους κυρίως ως προς τον ρυθμό, ο ένας ήταν αργός, και ο άλλος πιο γρήγορος.
Υπάρχουν διάφορες μαρτυρίες για τη μελοποίηση του Ερωτόκριτου που έκανε ευρέως γνωστή ο Νίκος Ξυλούρης, όπως του σπουδαίου Κρητικού βιολιστή Κώστα Παπαδάκη ή Ναύτη (1920-2003), ο οποίος υποστήριζε ότι η αυθεντική μουσική του Ερωτόκριτου ήταν σε ρυθμό 4/4, σαν σιγανό πεντοζάλι, σε ρυθμό κοντυλιάς, και με βασικό όργανο το βιολί.

Η πρώτη, πάντως, νεοελληνική μελοποίηση του έργου έγινε πιθανότατα στα 1935 ή 1937, από τον συνθέτη Αλέκο Αλιμπέρτη, ο οποίος έγραψε την «όπερα Ερωτόκριτος» σε λιμπρέτο του Θ. Συναδινού, που ήταν μια ακόμη διασκευή του έργου του Κορνάρου, και παρουσιάστηκε στο θέατρο Ολυμπία και εκτός από την παραδοσιακή σύνθεση της ορχήστρας, συμμετείχαν και 9 βιολύρες και λυρόηχα, όπως σημειώνει ο σκηνοθέτης και μελετητής του έργου Σπύρος Ευαγγελάτος.

Όμως στη Κρήτη ο Ερωτόκριτος σαν ρυθμός μουσικής, είτε αργός είτε γρήγορος δεν χορευόταν. Τον Ερωτόκριτο όμως τον τραγουδούσαν στο τέλος σε κάθε γλέντι, όπως και τα ριζίτικα, ήταν δηλαδή ακουστικό και ομαδικό τραγούδι. Τραγούδαγε κάποιος μια στροφή, και επαναλάμβαναν οι υπόλοιποι.

Πόση επίδραση μπορεί να είχε το βιβλίο του Ερωτόκριτου σε ολόκληρη τη Κρήτη?

Το βιβλίο που αν και γράφτηκε τον μεσαίωνα, την εποχή δηλαδή του ευρωπαϊκού σκοταδισμού, εν τούτοις υπήρξε μια φωτεινή ακτίνα πολιτισμού, που τιμούσε την Κρήτη, όπως αργότερα αυτό συνεχίστηκε και με την Ερωφύλλη του Χορτάτζη, και το θρησκευτικό δράμα η θυσία του Αβραάμ, που εικάζεται πως και αυτό είναι του Βιτζέντζου Κορνάρου.

Περιττό να πούμε πως δεν υπήρχε σπίτι παλιά στη Κρήτη, που να μην έχει σε ένα συρτάρι δυο βιβλία, την Αγία Γραφή και το βιβλίο του Ερωτόκριτου που ήταν σαν «Ευαγγέλιο», άντε να είχαν και τον καζαμία Σαλιβέρου! Μάλιστα πολλοί γέροντες κυρίως στα χωριά του Ψηλορείτη, είχαν αποστηθίσει όλο το βιβλίο ή μέρος του, και μάλιστα το έλεγαν τραγουδιστά με τον γνωστό σκοπό του Ερωτόκριτου. Από ότι έχω πληροφορηθεί, και σήμερα ακόμα υπάρχει κάποιος παλιός που ζει στα ορεινά του Ψηλορείτη, που θυμάται ακόμα όλο το ποίημα απ’ έξω!
Συνηθισμένη εικόνα κάποτε, να κάθονται όλοι στην αυλή του σπιτιού, και κάποιος που ήξερε γράμματα, να διαβάζει τον Ερωτόκριτο, και να ακούνε όλοι οι υπόλοιποι της οικογένειας, όταν δε κουραζόταν αναλάμβανε άλλος!

Στο ίδιο μοτίβο είχαμε αργότερα και άλλα δημώδη ποιήματα, που κι αυτά τα αποστήθιζαν οι μεγαλύτεροι, όπως είναι το τραγούδι του Ξωπατέρα, το τραγούδι του Διάκου , του Άη Γιώργη κλπ που και αυτα τα απιστίθηζαν.

Ο Ερωτόκριτος είχε και έχει φανατικούς μελετητές, που τους αρέσει το ύφος και το πνεύμα αλλά και τη φιλοσοφία του έργου. Ποιητικές ιδιωματικές φράσεις, κρητικές λέξεις διασώθηκαν χάρις στο ποίημα (πάρωρα, νυχτοπάρωρα, ξεστήχου, αφορμάγρα, ζαλάγρα, νυστάγρα), αλλά και λέξεις ενετικής προέλευσης λόγο επίδρασης αφού η Κρήτη ήταν ακόμα βενετοκρατούμενη.

Οι νέοι διαβάζοντας τον Ερωτόκριτο, διαμόρφωναν χαραχτήρα

Όλοι οι ήρωες του Ερωτόκριτου, βασίζονται στον σεβασμό, στην αγάπη στην πίστη και στην ειλικρίνεια. Το ποίημα του Ερωτόκριτου, εκτός από τον έντονο ερωτικό χαραχτήρα, είχε και ένα υπέρμετρο ρομαντισμό, και στοχασμό, αυταπάρνηση στα καθημερινά αγαθά, αλλά και μια βαθειά τρυφερότητα.

Όλοι και κυρίως οι νέοι και οι νέες, επηρεασμένοι από το ποίημα, μάθαιναν από παιδιά και εκδήλωναν τον σεβασμό τους στο περιβάλλον που ζούσαν, κυρίως στους μεγαλύτερους. Αναδείκνυαν όλοι τον σεβασμό αυτό μέσα στην οικογένεια, τα παιδιά προς τους γονείς, αλλά και σε όλο το περιβάλλον, και κυρίως στους ηλικιωμένους. Μα και ο Ερωτόκριτος με την Αρετούσα, μεταξύ τους είχαν αναπτύξει μια άψογη συμπεριφορά, στηριζόμενη στον αλληλοσεβασμό, την εκτίμηση, την ειλικρίνεια, και για αυτό γρήγορα έγιναν παράδειγμα προς μίμηση.

Ο κάθε σύζυγος κι αυτός επηρεαζόμενος, σέβεται και λατρεύει τη γυναίκα του, την φροντίζει, την προσέχει και τη στηρίζει στη ζωή, συμπορεύεται μαζί της, την θέλει παντού κοντά του. Έτσι επεκράτησε και ο όρος ο «καλογυναικάς» άνδρας, που σημαίνει όλα τα ανωτέρω. Θυμάμαι τον πατέρα μου που έλεγε στη μητέρα μου:

– Στα χέρια μου δεν θα σε αφησω να δυστυχίσεις και να πεινάσεις ποτέ!
Κι αν τυχει και φτάσουμε σε αυτό το στάδιο, θα κόψω κρυφά τη φούσκα του ατζού μου να στη ψήσω…
Ποιός τα λέει αυτά σήμερα?
Αντίστοιχα για τη γυναίκα που υπεραγαπά τον άνδρα της τον λατρεύει, πίνει νερό στο όνομά του, λένε κυρίως οι «Κασσάνδρες» και καμιά φορά χαριτολογώντας ότι τον «εσκατοτάισε», δηλαδή του έκανε μάγια, με βάση την περίοδο της, και τον υποχρέωσε να τη λατρεύει!

Φυσικά αυτό ήταν μονάχα μια δεισιδαιμονία που δεν ίσχυσε ποτέ, και οι γυναίκες εκδήλωναν απλά την αγάπη, και τη φροντίδα προς τον άνδρα τους, χωρίς τη μεσολάβηση κανενός σατανικού ή μαγικού φίλτρου. Αυτή η ευαισθησία των περισσοτέρων νέων της Κρήτης, όσον αφορά την αγάπη, τον έντονο ερωτισμό, την ειλικρίνεια τον σεβασμό, σαν αρετές, είχαν για χρόνια ξεπεράσει τα σύνορα του νησιού, και οι νέοι της Κρήτης είχαν ένα πολύ ωραίο όνομα και εκτός Κρήτης. Αυτό συνέβαινε γιατί ο κάθε νέος ονειρευόταν να είναι ο ίδιος ένας «Ερωτόκριτος», και κάθε νέα μια «Αρετούσα», που ήταν λοιπόν και οι λόγοι που δέχτηκαν και μιμήθηκαν τις αρετές των ηρώων αυτών.

Βέβαια οι Κρητικοί είχαν και άλλες αρετές, ήταν εργατικοί, συνεπείς, με τάσεις προόδου, όπου κι αν πήγαιναν προόδευαν, οι ίδιοι και βοηθούσαν και τα παιδιά τους, αλλά και τον κοινωνικό τους περίγυρο.

Έτσι οι Κρητικοί νέοι τότε αφού ήταν καλοδιαφημισμένοι, ήταν σαφώς και περιζήτητοι γαμπροί, και πολλές κοπέλες από όλη τη χώρα, ονειρευόταν να έχουν για σύζυγο τους έναν φλογερό Κρητικό! Αντίστοιχα βέβαια ίσχυε και για τις Κρητικές! Πολλοί Κρητικοί που έτυχε να βρίσκονται εκτός Κρήτης, εκπλήσσονταν πολλάκις, όταν έβλεπαν στα μάτια των άλλων την ευχάριστη έκπληξη τους που τους αντίκριζαν μπροστά τους! Στην φαντασία τους είχαν έναν «αμάλαγο» αγνό Κρητικό ντελικανή, με την ιδιόμορφη προφορά του, το χιούμορ του και το μεσογειακό ταμπεραμέντο. Αυτά όλα βέβαια τα τελευταία χρόνια τείνουν να αλλάξουν προς το αντίθετο, διότι αν και μικρή μερίδα Κρητικών επιδίδονται ακόμα σε ζωοκλοπές, φονικά, σε φυτώρια κάνναβης, άλλοι δυστυχώς εμπλέκονται σε θανατηφόρα τροχαία από απροσεξία, είναι κάποιες αιτίες, όπουν δυσφημίσει το νησί.

Δεν είναι όμως μονάχα το στοιχείο του σεβασμού που αντλούσαν κάποτε από τον Ερωτόκριτο, ένα τέτοιο μνημείο στη πλοκή του έργου, έχει να αναδείξει, πέρα από τον βαθύ έρωτα, τον τρυφερό γεμάτο αυταπάρνηση, και άλλες ακόμα αρετές, όπως την ανδρεία, τον ηρωισμό, , την αφοσίωση και τη πίστη. Ακόμα σε πολλά σημεία του ποιήματος είναι ολοφάνερη η ενθάρρυνση για αγώνα, και ξεκάθαρα τα μηνύματα για αντίσταση:
«Η γης εβγαίνει τη βοή, κι αέρας και μουγκρίζει
και μια βροντή στον ουρανό, τσ’ εχθρούς μου φοβερίζει».
Ο ποιητής προσπαθεί να περάσει από μέσα από αυτό το ερωτικό το ποίημα, διάφορα φιλοσοφικά μηνύματα, και αναδεικνύει αρετές, όπως την άδολη φιλία, την αγάπη προς την πατρίδα, και την ιστορία μας.

Το έντονο ερωτικό πάθος και οι καντάδες, επηρεασμένες από την Ερωτόκριτο

Το ερωτικό πάθος αναπτύχθηκε έντονα στη Κρήτη, που φθάνει ακόμα και μέχρι στις ημέρες μας. Ο Κρητικός νέος που είναι επηρεασμένος από τον Ερωτόκριτο, ερωτεύεται πλατωνικά, βλέπει στα οράματα του την αγαπημένη του, που την φαντάζεται με τα πιο φωτεινά χρώματα. Δεν τον ενδιαφέρει άμεσα το σεξ, μονάχα ονειρεύεται να είναι κοντά στην αγαπημένη του, να τη βλέπει και να την καμαρώνει, να την αγγίζει, βασικά να τη νοιώθει κοντά του.

Κάθε νέος την νέα που αγαπά θέλει να την παντρευτεί, και να την κάνει βασίλισσα της καρδιάς του για παντοτινά!
Μπορεί ένας ερωτευμένος νέος να περάσει και δέκα φορές την ημέρα από το σπίτι της αγαπημένης του, και αν είναι τυχερός θα τη δει μια φορά, έστω και μόνο για μια στιγμή! Το ίδιο και η νέα. Έτσι βγάζει μαντινάδες, ή μαθαίνει αυτές που του ταιριάζουν.
«Κακή ζωή ‘χα σήμερο μα πάλι επέρασέ μου
γιατί είδα την αγάπη μου, και χαμογέλασε μου».

Οι νέοι παλαιότερα σαν συναντιόντουσαν τυχαία κάπου, σε σπίτι ή στο δρόμο κοκκίνιζαν και μάλιστα έντονα, σε σημείο που καμιά φορά να προδίδονται μόνοι τους, ακόμα και τα νεαρά αγόρια, αλλά περισσότερο τα κορίτσια! Αιτία ήταν η «ερωτική ταραχή», που τους έφερνε μια εσωτερική ψυχική αναστάτωση, προερχομένη από το ερωτικό σκίρτημα!

Ο νέος με τους φίλους του θα κάνουν καντάδες, επηρεασμένες και αυτές από τον Ερωτόκριτο, όπως έκανε και εκείνος στην Αρετούσα. Πολλές φορές έλεγαν μαντινάδες και μέσα από τον Ερωτόκριτο. Σε κάθε τόπο και χωριό ξεπήδησαν μερακλήδες και σπουδαίοι χορευτάδες, λυράρηδες και λαουτιέρηδες, όπως για παράδειγμα ο γνωστός μας μουσικός, ο Λευτέρης Μανασσάκης ή «Γαλιανός». Ο ίδιος ο μερακλής Λευτέρης αγαπούσε με πάθος μια κοπέλα, παρά τις αντιξοότητες και αντιδράσεις που συναντούσε και εκείνος από την οικογένεια της. Η μεγάλη του ικανοποίηση ήταν να περάσει τη νύχτα από τη γειτονιά της αγαπημένης του, να της κάνει καντάδα με ένα δυο φίλους του, τραγουδώντας αγκαλιασμένοι τον «σκοπό της νύχτας», που ήταν ένας καθαρά ερωτικός σκοπός, στο ύφος του τραγουδιού «άστρα μην με μαλώνετε». Ο Λευτέρης έλεγε στην αγαπημένη του ερωτικές μαντινάδες στο στυλ:
«Παραθυράκι μου κλειστό, δείξε μου τη κερά σου
μ’ ασήμι και με μάλαμα θα κάνω τα καρφιά σου».
Έπειτα ο Λευτέρης περίμενε αγωνιωδώς να δει τι θα απογίνει, αν υπάρξει ανταπόκριση, ή τσάμπα κάνανε την καντάδα. Ανοίγει πράγματι τότε ελαφρώς το παραθυράκι, και το λιγοστό φως του λύχνου που διανύριζε μέσα, έκανε στο μισοσκόταδο να φωτίσει λιγάκι. Αυτό το «φως» περίμενε να δει και ο Λευτέρης, και ο κάθε ερωτευμένος, για να πει στους φίλους του:
-Άντε, πάμε δα κοπέλια, μα επλερωθήκαμε!
Η κοπελιά με τον τρόπο της, με το να ανοίξει δηλαδή ελάχιστα το παραθύρι, έδειχνε ότι ανταποκρίνεται και εκείνη στην αγάπη του!
Οι κοπέλες στις καντάδες που τους κάνανε οι νέοι, στήνανε αυτί να αναγνωρίσουν τις φωνές των κανταδόρων, και περίμεναν να ακούσουν και κάτι ιδιαίτερο που ίσως να τις αφορούσε:
«Στη γειτονιά σου τραγουδώ , και μην το πάρεις βάρος
ένας μου φίλος σ’ αγαπά, και θα μαι εγώ κουμπάρος»!

Προσπαθούσαν από τα ακούσματα των κανταδόρων, να βγάλουν συμπέρασμα για τον αγαπητικό τους, ποιος μπορεί να είναι, και αν θα έχουν μέλλον μαζί του, που να μπορούν επιτέλους να τις αρπάξει από το περιορισμένο σπίτι το πατρικό, να φύγουν και να πάνε σε δικό τους σπιτικό.
Το ερωτικό πάθος επίσης, όπως εκφράζεται στο ποίημα του Ερωτόκριτου, επηρέαζε άμεσα τη ζωή των Κρητικών, και οι ερωτικοί στίχοι και οι μαντινάδες, εκφράζουν μια έντονη υπερβολή, και συχνά αναφέρεται ακόμα και ο θάνατος από ανεκπλήρωτο έρωτα! Δεν περίμεναν την εορτή των ερωτευμένων για να εκφράσουν την αγάπη τους, γιατί αυτό γινόταν όλο το χρόνο. Δεν μπορούμε βέβαια να πούμε ότι είχαμε αυτοκτονίες από ανεκπλήρωτους έρωτες, και αν έγιναν αυτές ήταν ελάχιστες!

Οι μαντινάδες από ανεκπλήρωτο έρωτα, μπορούν να μιλάνε για θάνατο, για τάφους, για δάκρυα, για μαύρα ρούχα, για μαράζι του χωρισμού, σε υπερβολικό βαθμό, χωρίς βέβαια ο ποιητής να κυριολεκτεί πάντα, και οι έννοιες πολλές φορές είναι απλά υπερβολικές.
«Όλη η ζωή μου ένας καημός, κι αγάπη σου ένα δάκρυ
που συνεχώς αισθάνομαι, στων αμαθιώ την άκρη».
«Σα δεις το Χάρο να ‘ρχεται τρέξε να αγκαλιαστούμε
να μας ε πάρει και τσι δυο, να μη ξεχωριστούμε».
«Μετά από σένα η καρδιά, ταίρι δεν κάνει άλλο
θα ζει με μια ανάμνηση, στο τάφο πριν τη βάλω»
Ο νέος ο «ντελικανής» που στα τούρκικα σημαίνει «ζεστό αίμα» και η νεαρή κοπελιά, θεωρούν πως το μεγαλύτερο προσόν στον άνθρωπο είναι η αγάπη και όχι τα πλούτη, έτσι όταν του νέου δεν του δίνουν την αγαπημένη του, εκείνος την κλέβει, όπως έκανε και ο Ερωτόκριτος, και πλέον προσπαθεί το ζευγάρι και παλέψει στη ζωή, για να επιβιώσει μονάχα με τις δικές του δυνάμεις.
Όμως στα περισσότερα χωριά της Κρήτης οι χωριανοί στήριζαν οικονομικά τα ζευγάρια που είχαν κλεφτεί, γιατί οι περισσότεροι πως και εκείνοι σαν ήταν νέοι έτσι σκεφτόταν, «γιατί κατέχανε κι από δικού ντως», πως κάνανε σαν ήτανε και εκείνοι νέοι και ερωτευμένοι!

Οι ποιητές από την άλλη αποθεώνουν την ωριόπλουμη κορασίδα αγαπημένη τους με εκατοντάδες λέξεις στολίδια, απίστευτης ομορφιάς, με σύνθετες λέξεις και πολυσύνθετα κοσμητικά επίθετα: Αρισμαροβιτσόβεργα, αργυρομηλοπρόσωπη, στρογγυλομηλοπρόσωπη, καμαρωφρυδάτη, παιγνιδομάτα, κορφοφίλητη, μπιρμπιλομάτα, εφταπάρθενη, ακριβοθώρητη, ακριβοθυγατέρα, ακριβοαναθρεμένη , ζαχαροζυμωμένη, αρχοντομαθημένη, αετομαδαρίτισσα, παχουλομπρατσάτη, τραγανόχειλη, μερτζανάχειλη, κρινοδάχτυλη, ανθολουσμένη, πεντοπλουσμένη, νεραντζομοσχουμυρισμένη, ζαχαροζυμωμένη, ροδοξεπουπούλιαστη, ροδοπεριχυμένη, γαϊτανοφρυδάτη, πολυπαινεμένη, πολυμπιστεμένη, δαφνομυρισμένη, ωριόπλουμη, και αυτά είναι μονάχα ένα δείγμα από τις τόσες που υπάρχουν!
Η ποίηση που επηρεάζεται από τον Ερωτόκριτο και από την Ερωφύλλη , δίνει φτερά με την πλαστικότητα των λέξεων σε ποιήματα και μαντινάδες, που βέβαια το θέμα αυτό είναι μεγάλο, και ίσως μας απασχολήσει σε άλλο θέμα.

Επηρεασμός του Ερωτόκριτου και στις εικαστικές τέχνες

Η ζωγραφική, η γλυπτική, πολλά σκαλιστά απεικονίζονται οι μορφές του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, κυρίως σε μουσικά όργανα, σε λύρες σε μαντολίνα σε λαγούτα σε φλάουτα κλπ. Ακόμα έχουμε παραστάσεις στα κρητικά μαχαίρια, που έχουν για εκατονταετίες τη φιγούρα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας, και αυτό γιατί οι φιγούρες αυτές , είναι έντονα χαραγμένες στην συνείδηση όλων!

Οι βοσκοί στην εξοχή, μη έχοντες τι να κάνουν για να περάσει η ώρα, συχνά έκοβαν ένα ξύλο και σκάλιζαν παραστάσεις με τον Ερωτόκριτο και την Αρετούσα, η στην ξύλινη λαβή του μαχαιριού αλλά ενίοτε και οι μαχαιράδες έκαναν τις φιγούρες αυτές και στη λάμα με την ειδική τεχνική βέβαια. Το ίδιο και στις ασκομαντούρες, στα σφυροχάμπιολα, και γενικά σε όλα τα μουσικά όργανα! Οι κεραμοποιοί έκαναν παραστάσεις σε όλα σχεδόν τα κεραμικά τους, σε γλάστρες, σταμνιά κλπ. Ακόμα είχαμε και σε πηλό κατά τη χειροτεχνία των μαθητών, σε πλαστελινη, ακόμα και ψωμάκια με ζυμαράκια.

Μα σε οποιαδήποτε εκδήλωση καλλιτεχνική, στη ζωγραφική στο σχολείο, στη χειροτεχνία και στον σκαλιστό «μώλο» (μαλακή πέτρα), είχαμε ανάλογες παραστάσεις, γιατί η πρώτη κουβέντα κυρίως των παιδιών κάποτε ήταν:
-Να φτιάξουμε τον Ερωτόκριτο με την Αρετούσα?
Αυτοί οι δύο σαν μορφές, είχαν πάντα τον πρώτο λόγο στην Κρήτη, μετά ερχόταν η ίδια η Κρήτη, τα πουλιά και τα λουλούδια, τα ζώα, τα δένδρα κλπ!

Κείμενο: Γεώργιος Χουστουλάκης