Η Γαύδος και η Κρήτη, στο ημερολόγιο ενός Άγγλου περιηγητή

Επεξεργασία – διατύπωση: Φανούριος Ζαχαριουδάκης.

Η Γαύδος και η Κρήτη, στο ημερολόγιο ενός Άγγλου περιηγητή, (1739 – 1740)

Ο Άγγλος περιηγητής, ο Richard Pococke, ταξίδεψε σ’ ολόκληρη τη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα, 1739 – 1740.
Ήταν διδάκτωρ του Δικαίου όταν άρχισε την περιήγησή του.

Είχε εφοδιασθεί με σουλτανικό φιρμάνι, ενώ η περιοδεία του ήταν εμπορική.
Ταξιδεύοντας επισκέφτηκε, μεταξύ άλλων, τη Γαύδο και τη Κρήτη, ενώ παρατηρεί:
Στη Γαύδο ζουν τριάντα οικογένειες Σφακιανών.

Υπάρχει και δραγουμάνος για τα πλοία που προσορμίζονται στο νησί.
Εκεί εφοδιάζονται τα κουρσάρικα των Μαλτέζων.
Τον Αύγουστο του 1739 ξεμπαρκάρησε στις ακτές των Σφακιών.

”Ρωμαλέοι και τολμηροί άντρες ασχολούνται με το παραλιακό εμπόριο.
Μεταφέρουν με μικρά πλεούμενα ξυλεία κυρίως και δημητριακά”.
Από εκεί, διασχίζοντας το φαράγγι της Σαμαριάς, έφθασε στα Χανιά.

Στο δρόμο είδε έξη εφτά Έλληνες ”με βαριές αλυσίδες στο λαιμό”, τιμωρία γιατί δεν πλήρωναν τον καθιερωμένο φόρο για τα όπλα τους, μισή κορώνα. Ισχυρίζονταν όλοι ότι δεν είχαν όπλα.
Τα Χανιά, καθαρή πόλη με βενετσιάνικα σπίτια.

Ο πληθυσμός 300 ελληνικές οικογένειες, 50 οικογένειες Εβραίων και 4-5 Αρμενίων.
Τα περισσότερα τζαμιά είναι παλαιοί ελληνικοί ναοί μεταρρυθμισμένοι.
Μόνο αγγλικό προξενείο υπάρχει στα Χανιά.
Είναι όμως εγκατεστημένοι στη πόλη πολλοί Γάλλοι έμποροι.

Γίνονται μεγάλες εξαγωγές λαδιού στη Γαλλία για τη σαπουνοποιϊα.
Εξάγονται επίσης λίγο μετάξι, κερί και μέλι στα νησιά, κρασί σε όλη την Ανατολή και σταφίδα, σύκα μύγδαλα σε όλες τις αγορές.

Στο Ηράκλειο, όπου στρατωνιζόταν τουρκική φρουρά 6.000 ανδρών, μέτρησε 14 τζαμιά, ένα ελληνικό ναό, ένα των Αρμενίων και ένα μοναστήρι των Καπουκίνων.
Στο Ψηλορείτη είδε βοσκούς να λιώνουν χιόνι στον ήλιο και να γεμίζουν τα φλασκιά τους.

Στο Ρέθυμνο κατοικούσαν 500 ελληνικές οικογένειες και έξη εφτά εβραϊκές.
Το σύνολο του πληθυσμού της Κρήτης, γύρω στις 300.000 ψυχές.
Οι Έλληνες διπλάσιοι από τους Τούρκους.

Οι νέοι Κρητικοί είναι ωραίοι και κομψοί κι’ έχουν όμορφα μάτια.
Η κρητική φορεσιά ίδια με την Κυπριακή.

Οι άντρες της μεσαίας τάξης και τα παιδιά φορούν ένα μικρό κόκκινο σκουφί χωρίς γύρο.
Οι χειρώναχτες συνηθίζουν μαύρο σκούφο τυλιγμένο με μαύρο μεταξωτό μαντήλι που κρέμεται επάνω στ’ αφτιά.

Το καλοκαίρι ντύνονται πάντοτε με λευκά γιατί θεωρούνται δροσερά.
Οι χωριάτες φορούν στο λαιμό ένα μακρύ πανί με το οποίο σκεπάζουν τα χέρια για να προστατεύονται από τον ήλιο.
τα αγόρια διπλώνουν τα μαλλιά τους γύρω από το μέτωπο και τα ρίχνουν πίσω, έτσι που να κρέμωνται σαν πλεξίδια.

Τα κορίτσια έχουν συχνά δύο και τρεις τέτοιες κομψές πλεξίδες.
Οι Έλληνες δεν σκεπάζουν τα πρόσωπά τους αλλά φορούν στο κεφάλι ένα βέλο από μουσελίνα.
Δένουν τα μαλλιά με ταινίες και τα τυλίγουν γύρω γύρω έτσι που να σχηματίζουν ένα ψηλό χτένισμα.

Οι γυναίκες στην Κρήτη δεν κάθονται ποτέ στο τραπέζι μαζί με τους άντρες.
Και μ’ όλο που οι περιορισμοί δεν είναι τόσο μεγάλοι όσο στις τουρκικές οικογένειες, σπάνια μπαίνουν στην κάμαρα όπου βρίσκεται ένας ξένος.
Ο πληθυσμός είναι βυθισμένος σε μαύρη φτώχεια.
Το ένα έβδομο της παραγωγής πηγαίνει στον Τούρκο.
Κατά μήκος των βορείων ακτών του νησιού υπάρχουν μικροί πύργοι-παρατηρητήρια με βιγλάτορες που επιβλέπουν τη θάλασσα, κυρίως τη νύχτα, και σε περίπτωση κινδύνου δίνουν σύνθημα συναγερμού ανάβοντες φωτιές.
Στο παρατηρητήριο, όπου φρουρούν μόνο χριστιανοί, πρέπει να καίει φωτιά από το σούρουπο ως την αυγή.
Ομάδες στρατιωτών περιπολούν κάθε νύχτα και φρουρούν τις ακτές.
Το χαράτσι για κάθε Κρητικό από 16 χρόνων και πάνω είναι 13 σελίνια.
Συνολικά πληρώνουν χαράτσι 25. 000 άντρες, εκτός από κείνους που κατοικούν στις τρεις μεγάλες πόλεις του νησιού.
Ο μητροπολίτης, εκτός από τα εισοδήματα της επισκοπής του, εισπράττει και ένα ποσό από τους επισκόπους.
Και επειδή πληρώνει ετήσιο φόρο στο σουλτάνο οι επίσκοποι εισπράττουν πέντε μεδίνες από κάθε σπίτι για την κάλυψη αυτής της δαπάνης.
Το εισόδημα των επισκόπων καταβάλλεται σε είδος: στάρι, κρασί και λάδι, έξω από τις εθελοντικές προσφορές.
Αμείβονται επίσης για τις άδειες γάμου.
Κάθε χρόνο πραγματοποιούν τρεις περιοδείες κατά τις μεγάλες νηστείες (Μάρτιο, Αύγουστο, Δεκέμβριο).
Αν μια Ελληνίδα παντρευτεί Τούρκο αποκλείεται ολοζωής από τα μυστήρια της Εκκλησίας.
Μπορεί όμως να παρακολουθεί τη λειτουργία στους ναούς.
Ως την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους κάθε εκκλησία είχε δικαίωμα να χρησιμοποιεί δυο καμπάνες.
Ο νέος κατακτητής πρόσταξε να μεταφερθούν όλες οι καμπάνες των χωριών στην πόλη.
Πολλοί όμως έκρυβαν τις καμπάνες τους και τις παράδιναν από πατέρα σε γιο.
Τώρα ο πασάς, όταν θέλει να εκβιάσει μια πλούσια οικογένεια για να αποσπάσει χρήματα, την κατηγορεί πως τάχα έχει κάπου θαμμένη καμπάνα.
Ύστερα απ’ αυτή την ”αβανιά” φυλακίζει τα θύματά του και δεν εννοεί να τα ελευθερώσει πριν καταβληθούν λύτρα.
Σε μερικά χωριά όλοι σχεδόν οι κάτοικοι έχουν τουρκέψει.
Άλλοι για να σωθούν από την τυραννία, άλλοι για να εκδικηθούν ένα Τούρκο εχθρό τους, άλλοι για τα προνόμια των εξωμοτών.
”Έτσι οι Έλληνες γίνονται φτωχότεροι, οι Τούρκοι πλουσιότεροι και η Χριστιανική θρησκεία χάνει συνεχώς έδαφος.

Επεξεργασία – διατύπωση: Φανούριος Ζαχαριουδάκης.